Wydarzenia związane z Breslau i Willim, które są istotne dla przedmiotu niniejszej strony, a które miały miejsce w 1939r.
Przejdź do kalendarium dat sprzed 1938r.; Przejdź do kalendarium dat 1938r.
| Data | Opis |
|---|---|
| 1939.01.01 Niedziela | Północ. Na nowy rok bito z armat ustawionych na Schloss Platz (Plac Wolności) i w dzwony kościelne. |
| 1939.01.10 Wtorek | Na słupach ogłoszeniowych zawisły czerwone plakaty informujące o zaopatrzeniu w tłuszcze mniej zamożnych mieszkańców. Powyżej wydrukowano wielkimi literami: Żydów nie dotyczy |
| 1939.01.15 Niedziela | W gazetach ogłoszono zakaz korzystania przez Żydów z miejskiej biblioteki. |
| 1939.01.18 Środa | Rocznica powstania Rzeszy Niemieckiej oraz koronacji królów pruskich. Przez cały dzień mżawka. |
| 1939.01.27 Piątek | Na mieście pojawiły się plakaty z hasłami: Kwestia żydowska jeszcze nierozwiązana. |
| 1939.01.28 Sobota | Nocne przemarsze przez miasto oddziałów SA z flagami, pochodniami i orkiestrami z okazji zdobycia Barcelony przez gen. Franco (co nastąpiło 26 stycznia). |
| 1939.01.29 Niedziela | Nałożono kolejne ograniczenia na Żydów. Przy emigracji z rodowych i domowych sreber można zabrać od teraz tylko 1 sztukę na osobę. |
| 1939.01.31 Wtorek | Gazeta poranna przytacza wczorajsze przemówienie Führera z Reichstagu, w którym została wyrażona groźba: zniszczenia rasy żydowskiej w Europie. |
| 1939.02.08 Środa | BNN przynosi między innymi treść mowy Rosenberga, w której znajduje się stwierdzenie, że dla Niemiec kwestia Żydowska będzie dopiero wówczas załatwiona kiedy ostatni Żyd opuści Niemcy. oraz, że dla Żydów szkoda nawet Alaski |
| 1939.02.14 | Wodowanie pancernika Bismarck. |
| 1939.02.25 Sobota | Weszło w życie zarządzenie, które stanowi, że wszystkie przedmioty wartościowe będące własnością Żydów mają zostać oddane. Trzeba je zanieść do Urzędu Dewizowego i to w ciągu czternastu dni. |
| 1939.03.04 Sobota | W synagodze Pod Białym Bocianem wznowiono nabożeństwa po jej zdewastowaniu po Nocy Kryształowej |
| 1939.03.15 Środa - Nad ranem | Oddziały niemieckie rozpoczynają wkraczanie do niezajętej jeszcze części Czechosłowacji. |
| 1939.03.16 Czwartek | Dzisiejsze gazety przyniosły wiadomość, że wejście oddziałów Niemieckich do Czech odbyło się spokojnie i zgodnie z planem i że Führer przybył już do Pragi. |
| 1939.03.19 Niedziela | Radio Wrocław podało wiadomość że w czeskim Brnie płonie synagoga i są przeprowadzane aresztowania czeskich Żydów. |
| 1939.03.22 | Litwa wyraża zgodę na przejęcie przez Niemcy okręgu Kłajpedy. Dzień później wojska niemieckie dokonują faktycznej aneksji. |
| 1939.03.23 (czwartek) | Połączenie (po anschlussie Austrii) prowincji dolnośląskiej i górnośląskiej w jedną - śląską. Nadprezydentem został Josef Wagner. |
| 1939.03.30 (czwartek) | W ramach planu 4-letniego nakazano oddać żydom wszelkie posiadane złoto, srebro, platynę, perły i kamienie szlachetne zgodnie z uruchamianiem majątku żydowskiego. Pozwolono zatrzymać jedynie komplet 4-osobowy komplet sreber stołowych oraz pięć przedmiotów do 40 gramów każdy. |
| 1939.03.31 Piątek | Ostatni dzień zdawania do Urzędu Dewizowego wartościowych przedmiotów pozostających w posiadaniu Żydów. |
| 1939 kwiecień | Placówka wywiadu polskiego o kryptonimie Adrian śledzi i melduje przemieszczanie się przez miasto jednostek Grupy Armii Południe, szczególnie 8 i 10 armii. |
| 1939.04.03 (poniedziałek) | Zabroniono emigrującym żydom zabierać ze sobą niemieckich dóbr kultury. Adlf Hilter podpisuje dyrektywę nakazującą opracowanie Fall Weiss - planu napaści na Polskę. |
| 1939.04.15 Sobota | Żydzi - ze względu na brak rąk do pracy - mogą być ponownie zatrudniani jako robotnicy, ale w izolacji od zwykłej załogi. Dotyczy to także budowy autostrad. |
| 1939.04.20 Czwartek | Amnestia w obozach koncentracyjnych dla kryminalistów i zresocjalizowanych, ale nie więźniów politycznych. Oczywiście z okazji urodzin Adolfa Hitlera. |
| 1939.05.10 Środa | Ogłoszono przepisy wykonawcze do nowej ustawy o czynszach dotyczącej Żydów. Właściciele domów muszą najpierw zgłosić swoich najemców żydowskich aby umożliwić sprawdzenie ilostanu członków gminy żydowskiej. |
| 1939.05.16 Wtorek | Ostateczne zrównano z ziemią i wywieziono resztki i pozostałości gruzów po Nowej Synagodze. Ogromny plac otoczony jest płotem zbitym z desek aby nikt nie zaglądał. |
| 1939.05.28 Niedziela - Zielone Świątki | W starym pałacy Schottländerów w Hartlieb (Partynice) zakwaterowano dowództwo okręgu wojskowego Luftwaffe. |
| 1939.05.28 Niedziela - Zielone Świątki | W mieście zakwitły pierwsze akacje |
| 1939.05.29 Poniedziałek | Poniedziałek Wielkanocny |
| 1939.06.02 Piątek | Trwają ostatnie prace budowlane przy ogromnym budynku rządowym przy Lessing Platz (pl. Powstańców Warszawy) |
| 1939.06.09 | Narodowosocjalistyczny Związek Studentów Niemieckich (NSDStB) wystąpił do władz uczelni wrocławskich aby zabroniły one wstępu do ich gmachów studentom z polskim pochodzeniem. |
| 1939.06.10 | W trakcie zgromadzenia w auli Leopoldina rektor Uniwersytetu Wrocławskiego - Martin Staemmler odczytał nazwiska 17 polskich studentów, którzy przy aplauzie pozostałych zebranych musieli opuścić salę. |
| 1939.06.17 | W mieście na rzecz armii zarekwirowano wszystkie samochody osobowe i autobusy. Kierowcy pozostających w rękach prywatnych pojazdów musieli posiadać odpowiednie zezwolenie wystawione przez władze wojskowe VIII Okręgu Armijnego. |
| 1939.06.20 | Na tablicach ogłoszeń UWr pojawiły się kartki z napisem: Członkom mniejszości polskiej zabraniamy wstępu na uniwersytet (NSDStB). |
| 1939.06.25 (i kilka dni wcześniej) | Dniem i nocą przez miasto ciągnęły na wschód kolumny wojskowe w kierunku na Górny Śląsk. Przemarsz odbywał się głównie dzisiejszymi ul. Legnicką, Podwalem, Kościuszki, Krakowską. Mieszkańcy nie okazywali specjalnego entuzjazmu (za: Walther Tausk) |
| 1939.06.25 | Zarekwirowano budynki szkolne zlokalizowane szczególnie we wschodniej części miasta na potrzeby zakwaterowania w nich ok. 80 tysięcy żołnierzy. |
| 1939.06.25 | Za pomocą rozporządzeń plakatowych nakazano zebranie z pól i ogródków wszelkich plonów. |
| 1939 lipiec | Wprowadzono racjonowanie (kartki) tłuszczy, tj. masła, smalcu, słoniny. |
| 1939.07.21 Piątek | Gestapo w ramach tzw Akcji ulic wzywa wszystkich żydowskich mieszkańców aby podawali personalia zameldowanych w Breslau członków ich rodzin oraz określili termin swojej emigracji. |
| 1939.07.23 Niedziela | Na Hindenburg Platz (pl. Powstańców Śląskich) na wszystkich ławkach pojawiają się napisy: Für Jüden verboten |
| 1939 sierpień | Wprowadzono racjonowanie mięsa. |
| 1939.08.06 Niedziela | Pierwsze poważne braki w zaopatrzeniu (wg. wspomnień Walthera Tauska, Żyda) - brak w sklepach wołowiny i wieprzowiny (tylko dla Żydów?) |
| 1939.08.08 Wtorek | W porannych wiadomościach radiowych podano wiadomość, że od dnia następnego (09.08.1938r.) zostaną zamknięte na okres 5-ciu tygodni wszystkie szkoły w Breslau. Mają zostać wykorzystane jako kwatery dla wojska (ok 80.000 żołnierzy). Tydzień wcześniej w północnych i wschodnich obszarach miasta część szkół została przejęta przez Wehrmacht. |
| 1939.08.11 Piątek | Radio nadaje przemówienie Hitlera skierowane przeciwko Polsce i ogólnie całej sytuacji międzynarodowej (transmitowane na żywo też przez system rozgłośni miejskich). |
| 1939.08.18 Piątek | Wojska niemieckie wkraczają na teren Słowacji. Wiadomość o tym fakcie podano przez radio oraz rozgłośnie uliczne. |
| 1939.08.20 Niedziela | Wydano rozporządzenie, że ulicą nie może iść razem więcej niż dwóch żydów, a gdy zbliża się policjant to mają się rozdzielić i iść oddzielnie. Tak samo jeśli stoją na rogu. Podano je mieszkańcom za pomocą plakatów oraz ulicznych rozgłośni. |
| 1939.08.21 Poniedziałek | Przez Scheitniger Stern (dziś Rondo Regana) przejechała właśnie kolumna samochodów. Zarekwirowane pojazdy mają rejestracje prowincji saksońskiej i ciągną między innymi dymiące kuchnie polowe. Zmierzają na wschód - ku Polskiej granicy. |
| 1939.08.21 Poniedziałek | W BNN artykuł o tym, że kwestia korytarza i Danzig (Gdańsk) musi zostać rozwiązana po myśli Niemiec. |
| 1939.08.21 Poniedziałek | Przez Breslau po raz ostatnio rozkładowo przejeżdża Fliegender Schlesier. Kolejny kurs, poranny z Bytomia nie został już zrealizowany, a skład wrócił pusty nocą do Berlina. |
| 1939.08.22 Wtorek | Gazeta Abendblatt donosi, że W Polsce panują warunki nie do zniesienia i terror przyjął nieznośne rozmiary. Willi Cohn tego dnia zanotował także informację o tym, że pomiędzy Niemcami a Związkiem Radzieckim zawarty został układ handlowy, co pewnie rychło doprowadzi do podpisania paktu o nieagresji. |
| 1939.08.25 Piątek | W mieście przeprowadzono akcję poboru rezerwistów - mobilizacja. |
| 1939.08.25 Piątek | Prasa lokalna pełna jest opowieści o okropnościach jakie mają miejsce w Polsce, choć zagraniczne stacje radiowe utrzymują, że są to kłamstwa. Większość społeczeństwa (głównie ludzie starsi) są sceptycznie nastawieni do tych rewelacji. |
| 1939.08.26 Sobota | Ulice miasta wypełnione wojskiem. Także nocami nie ustaje odgłos przelatujących nad miastem samolotów. |
| 1939.08.26 Sobota | Przeprowadzono powszechną mobilizację, ale bez jej ogłaszania. Poborowi dostawali listowne zawiadomienia i wezwania do stawiennictwa w odpowiednich jednostkach. |
| 1939.08.27 Niedziela Wieczorem | Na dworcu głównym stały liczne transporty wojskowe (eszelony stały nawet przy peronach) w oczekiwaniu na dalszą drogę na wschód. Większość żołnierzy pijana. |
| 1939.08.28 Poniedziałek | W mieście pojawia się spory kontyngent SS-manów w mundurach sztabowych (czarnych, nie polowych). Sporo na ulicach jest też dziewcząt z Czerwonego Krzyża. |
| 1939.08.28 Poniedziałek | Wprowadzono zakaz sprzedaży wódki oficjalnie żeby nie zakłócać spokoju publicznego i bezpieczeństwa>/i>, a w praktyce chodzi o to aby ograniczyć pijaństwo wojska. |
| 1939.08.28 Poniedziałek | Ludność miasta ustawia się w długie kolejki do kas bankowych aby wyjąć zdeponowane oszczędności. |
| 1939.08.28 Poniedziałek | Szkoły w mieście zamieniono na tymczasowe koszary. |
| 1939.08.28 Poniedziałek | Willi Cohn pisze tak: Na ulicach nie widać cienia patriotycznego zachwytu, jak w sierpniu 1914r. Panuje raczej milcząca rozpacz, która bije z twarzy wszystkich ludzi. |
| 1939.08.31 Czwartek | Ewakuowano cały żydowski szpital (prawdopodobnie chodzi o ten u zbiegu dzisiejszych ul. Sudeckiej i Wiśniowej) aby zwolnić jego 380 łóżek na potrzeby strat wojennych. Wieczorem potężna burza przeszła nad miastem. |
| 1939.09.01 Piątek - Godzina 4:45 - 7:00 | Nad miastem ciągnęły na wschód liczne eskadry bombowców, myśliwców i samolotów transportowych. |
| 1939.09.01 Piątek - Godzina 9:00 | Poprzez system rozgłośni miejskich (szczekaczki) podano obwieszczenie policji o konieczności zaciemnienia okien, przygotowania schronów i utrzymywania ich w należytej gotowości. |
| 1939.09.01 Piątek - Godzina 10:00 | Poprzez system rozgłośni miejskich (szczekaczki) transmitowane jest na żywo przemówienie Adolfa Hitlera z Reichstagu: głos miał: gardłowy, rzężący, zachłystujący się, trzęsący, skomlący, modlący, współczucie wzbudzający, potem znowu rozszalały, żeby ponownie przygasnąć (Walther Tausk) |
| 1939.09.01 Piątek - Po południu | Po południu przez radio podano informację, że Danzig (Gdańsk) został ogłoszony częścią Rzeszy. |
| 1939.09.01 Piątek | Miasto wygląda tak jakby się nic nie stało, może poza powtarzanym wielokrotnie przez radio i system rozgłośni miejskich zakazie ruchu lotniczego (sic!). Cały dzień słychać silniki lotnicze. |
| 1939.09.01 Piątek | Cały dzień przez miasto maszeruje mnóstwo wojska. Willi Cohn notuje: Widziałem także maszerujących SA-manów z pułku |
| 1939.09.01 Piątek - przed wieczorem | System rozgłośni miejskich podał wiadomość o zarządzeniu ochrony przeciwlotniczej miasta co oznacza konieczność zaciemnienia. W Prezydium Policji okna piwniczne pozastawiane workami z piaskiem. |
| 1939.09.02 Sobota - wieczorem | Rozgłośnie miejskie podały wiadomość o zbombardowaniu lotniska w Warszawie. |
| 1939.09.03 Niedziela | Zabroniono pod groźbą więzienia: słuchania zagranicznych audycji radiowych, rozpowszechniania zasłyszanych tam wiadomości, nieprzychylnego wyrażania się o rządzie. Informacje te rozpropagowano na mieście za pomocą plakatów oraz poprzez system rozgłośni miejskich. |
| 1939.09.08 Piątek | Radio podaje wiadomość, że oddziały niemieckie stoją już pod Warszawą. |
| 1939.09.08 Piątek | Inna informacja radiowa: Pułk pancerny z Breslau poniósł ciężkie straty |
| 1939.09.09 Sobota | Gazeta Schlesische Tageszeitung (tuba propagandowa NSDAP na Śląsku) podaje przedwczesną informację o zajęciu Warszawy, w czasie gdy oddziały niemieckie zostały odparte. |
| 1939.09.10 Niedziela | Gazety przyniosły wiadomość o planowanym wprowadzeniu kartek na chleb. W sklepach nie można kupić kakao - ulica mówi, że chomiki je wykupiły. |
| 1939.09.11 Poniedziałek | Wydano zakaz odprawiania żydowskich nabożeństw i świąt oraz zakazano opuszczania domów po godzinie 20:00. Aryjczycy mają w domach przebywać od godziny 21:00. |
| 1939.09.14 Czwartek | Przez radio podano następne zarządzenie z natychmiastową mocą działania: TAKŻE WE WROCŁAWIU PRZYDZIELONO ŻYDOM OKREŚLONE SKLEPY MIĘSNE I KOLONIALNE Z USTALONYMI GODZINAMI SPRZEDAŻY: sklepy rzeźnicze tylko po południu w godz. 5-6, a kolonialne od godziny 11 do wpół do 1. |
| 1939.09.15 Piątek | Gazety donoszą o naruszeniu przez lotników polskich granicy Związku Radzieckiego. |
| 1939.09.18 Poniedziałek | Pod masarnią Kokozynskiego przy Augusta Straβe 110 (dziś: ul. Szczęśliwa), która została wyznaczona do sprzedaży produktów Żydom, odbyła się demonstracja aryjskich mieszkańców miasta pod hasłem: Żydzi wcale nie potrzebują mięsa, Wieprzowina nie jest dla Żydów tylko dla naszych Niemieckich rodaków. |
| 1939.09.18 Poniedziałek | BNN donosi o wejściu na teren Polski oddziałów sowieckich i ucieczce rządu polskiego z prezydentem Mościckim do Rumunii. Schlesische Zeitung popisuje się antysemickimi atakami przeciwko polskim Żydom. |
| 1939.09.21 Czwartek | Wprowadzono reglamentację (kartki) na sprzedaż chleba. |
| 1939.09.23 Sobota | Akcja rekwirowania radioodbiorników u Żydów. Każde zamieszkane lokum (wg spisu dokonanego zgodnie z rozporządzeniem z 10 maja 1939 i przeprowadzonej przez gestapo Akcji Ulic 27 lipca 1939) odwiedza funkcjonariusz gestapo i zostawia nakaz oddania odbiornika w określonych godzinach w biurze Tauentzien Straβe 12 (Kościuszki). W okolicy biura jest gigantyczna kolejka i było potrzeba aż 5 policjantów do kierowania ruchem, a aby oddać radioodbiornik to trzeba było czekać całymi godzinami. |
| 1939.09.25 Poniedziałek | W witrynach większości sklepów, które handlują artykułami spożywczymi wywieszone są informacje, że Żydom nie będzie nic sprzedawane. |
| 1939.09.26 Wtorek | W mieście wprowadzono zakaz podróży taksówkami dla osób niearyjskiego pochodzenia. |
| 1939.09.27 Środa - Rano | Gestapo zjawiło się rano we wrocławskiej gminie żydowskiej i zarekwirowało cały magazyn żydowskiej Pomocy Społecznej z bielizną, odzieżą i obuwiem, którego zasoby przeznaczone były dla biednych. Gestapo chodzi też od mieszkania do mieszkania żydowskiego i rekwiruje ręczniki, pościel i inne "nowe i dobre rzeczy nadające się dla szpitali wojskowych". |
| 1939.09.28 Czwartek | Radio i gazety podają, że Warszawa skapitulowała. Poddało się ponoć 100 000 ludzi. Koniec kampanii w Polsce, a na czele terenów okupowanych staje rząd wojskowy z gen. von Rundstedtem. |
| 1939.10.01 Niedziela | We Breslau odwołano zarządzenie o stałym zaciemnieniu okien. Nie zniesiono zakazu opuszczania mieszkań przez Żydów w godzinach wieczornych. Cofnięto za to zakaz tańczenia. |
| 1939.10.03 Wtorek | Przez Kaise-Wilhelm Straβe (ul. Powstańców Śląskich) maszerują oddziały wracające z Polski. Kobiety stojące na chodnikach piały z zachwytu i rzucały na samochody kwiaty. |
| 1939.10.14 Sobota | Kolejna parada żołnierzy wracających z Polski na Kaiser-Wilhelm Straβe (ul. Powstańców Śląskich). Ciągnie się za nią niezliczony sznur samochodów. |
| 1939.10.18 Środa | W mieście ogłoszono, że w najbliższym czasie zostaną wprowadzone kartki na ziemniaki i sól. |
| 1939.10.24 Wtorek | BNN donosi, że zostanie ogłoszona piąta rata podatku od majątku żydowskiego bo nie zebrano jeszcze całego nałożonego miliarda RM. Zapowiedziano także podniesienie przysługującej racji masła na tydzień. |
| 1939.11.27 Poniedziałek | Przytułek dla nieuleczalnie chorych (jedyna część Szpitala Żydowskiego pozostająca pod zarządem gminy żydowskiej) musi zostać przekazany administracji wojskowej do 1 stycznia 1940r. |
| 1939.12.07 Niedziela | Wydano ludności żydowskiej kartki na żywność. Miały od razu skreślone (nieważne) kupony na dodatki specjalne: ryż, kakao, itp. Aby nie można było z nich korzystać |
| 1939.12.18 Czwartek | Gazety donoszą, że 120 tys. Niemców musi opuścić tereny które przypadły Rosjanom w okupowanej Polsce. |
| 1939.12.18 Czwartek | Wchodzi w życie rozporządzenie nakazujące opuszczenie Gdańska przez wszystkich Żydów. Jest ono żywo komentowane przez ludność na ulicach, ale nie ma o nim słowa w gazetach. |
| 1939.12.31 Niedziela | Duże opady śniegu i siarczysty mróz |
| 1940 | |
| 1940.01.08 Poniedziałek | Silny mróz się utrzymuje od sylwestra |
| 1940.01.31 Środa | Przemówienie Hitlera transmitowane przez radio z okazji 7 urodzin III Rzeszy, które przypadało w dniu poprzednim. Podkreślał nadzieję na zwycięstwo. Przemawiał także E. Daladier. |
| 1940.02.14 Środa | Breslauer Neuste Nachrichsten ukazuje się od dzisiaj w wydaniu tylko cztero stronnicowym. Brakuje dostaw papieru gazetowego |
| 1940.02.15 Czwartek | Intensywne opady śniegu |
| 1940.02.23 Piątek | Na Słowacji mnóstwo wojsk niemieckich. Ludzie w rozmowach stwierdzają, że coś się święci |
| 1940.02.24 Sobota | Na żydowskim cmentarzu w Cosel (Kozanow) miał miejsce wypadek. Samolot startujący z lotniska Mochbern (na Muchoborze) leciał zbyt nisko i zawadzil o kopułę kaplicy. Kaplica zapaliła się i spłonęła, a samolot spadł na ziemię zaś cała załoga zginęła. |
| 1940.03.10 Niedziela | W radio od godziny 12:00 prowadzona jest transmisja uroczystości z Zeughaus w Berlinie. Przemawia Hitler. Nadawane jest ono przez system słupów rozglośnieniowych w mieście. System ten jako pierwszy w Niemczech uruchomiono krótko przed Świętem Sportu w 1938r. Liczył łącznie ponad 100 instalacji na terenie miasta. |
| 1940.03.16 Sobota (lub nieco wcześniej) | Wrocławski cech balwierzy (in.: cyrulików lub golarzy) zdecydował ze Żydzi będą obslugiwani jedynie przed 9:00 rano |
| 1940.03.22 Piątek | Wielki Piątek |
| 1940.03.29 Piątek | Silny wiatr i opady śniegu (zawieja) |
| 1940.05.06 Poniedziałek | Miejski urząd do spraw wyżywienia zdecydował o tym aby przysługujacy obywatelom (dzieciom) przydział czekolady nie należał się dzieciom w rodzinach żydowskich. |
| 1940.05.10 Piątek Między godziną 9:00 a 10:00 | Z miejskiego systemu rozgłośnieniowego nadawana jest transmisja radiowa, w której Goebbels informował naród Niemiecki o wkroczeniu wojsk Niemieckich do Belgii, Holandii i Luxemburga. |
| 1940.05.14 Wtorek | Breslauer Neuste Nachrichsten donosi o spektakularnych postępach wojsk Niemieckich w BeNeLuxie |
| 1940.06.12 Środa | Wszystkie gazety donoszą o straszliwej klęsce Francji. Cyt.: Nad placem de la Concorde w Paryżu unoszą się kłęby dymu artyleryjskiego |
| 1940.06.14 Piątek Około południa | Wszędzie wywieszono flagi narodowe. Paryż zdobyty |
| 1940.06.20 Piątek | Wszystkie ławki w mieście mają już napis: Für Juden verboten |
| 1940.06.20 Piątek | Dzień meldowania się Żydów na Gestapo |
| 1940.06.20 Piątek | Pierwszy dzień kiedy w kinach pokazywano Die Deutsche Wochenschau - ze względu na pochodzenie tej kroniki z innych, wcześniejszych, nadano jej numer 511 (26/1940). Miała wychodzić w cyklu tygodniowym. |
| 1940.06.23 Niedziela | Gazety donoszą o pierwszym nocnym bombardowania Berlina przez Anglików, które miało miejsce w nocy z 21 na 22-go. |
| 1940.07.04 Czwartek Wieczorem | Gazeta Abendblatt przynosi wiadomość o ataku Brytyjczyków na francuską flotę zgrupowaną w Oranie. Warschauer Zeitung (gazeta drukowana przez Niemców na polskich terenach okupowanych) drukuje dementi dotyczące napiętych stosunków między Niemcami, a ZSRS. |
| 1940.07.07 Niedziela | Radio nadaje audycję o triumfalnym wjeździe Adolfa Hitlera do Berlina. Nadawana jest oczywiście przez miejski system słupów radiowych. Defilada wojskowa z tego powodu na wrocławskim placu Zamkowym |
| 1940.07.29 Poniedziałek | Przez słupy radiowe nadano rozporządzenie policyjne, zgodnie z którym Żydzi nie mogą już kupować owoców. |
| 1940.07.29 Poniedziałek | Trzynasta tura wydawania kartek na żywność. Rację chleba ograniczono do 150g na tydzień |
| 1940.07.29 Poniedziałek | Kurs obrony przeciwlotniczej dla instytucji żydowskich |
| 1940.08.08 Czwartek | Schwarze Korps (oficjalna gazeta SS) drukuje artykuł, w którym pada stwierdzenie, że kwestia żydowska w Niemczech zostanie rozwiązana jeśli z kraju zostanie wypędzony ostatni Żyd. |
| 1940.08.27 Wtorek | W nocy odbył się pierwszy brytyjski nalot na Breslau choć już od jakiegoś czasu dało się słyszeć lecące wysoko nad miastem samoloty. Pierwsze bomby spadły na Alexis Straße (ul. Spiżowa) i Kopisch Straße (ul. Stalowa) wyrządzajac spore szkody w budynkach mieszkalnych. |
| 1940.08.28 Środa | Zamknięto dla postronnych Hardenburghügel (Wzgórze Gajowickie) gdzie postawiono reflektory p. lot. |
| 1940.08.28 Środa | Nalot na Görlitz, Bryjczycy zrzucili ulotki i treści: Nasza eskadra jest w mocy przylatywac każdej nocy |
| 1940.08.31 Sobota | Urząd lotnictwa zaanektował budynek szkoły żydowskiej przy Rehdiger Platz 3 (pl. L. Pereca). Konfiskatą objęto również znajdująca tutaj synagogę Abrahama Mugdana, która ostatecznie została zamknięta pomiędzy 14 a 21 grudnia 1940r. |
| 1940.09.02 Poniedziałek | Gazety miejskie donoszą o ciężkim nalocie na Berlin |
| 1940.09.08 Niedziela | Ogłoszono decyzję o zarekwirowaniu sierocińca żydowskiego przy Gräbschener Straße 61-65 na potrzeby Niemców z Bukowiny i Besarabii, którzy mają trafić w najbliższym czasie do Breslau. |
| 1940.09.10 Wtorek | Ostatni dzień, w którym sierociniec żydowski ma zostać opróżniony z niearyjskiego dobytku. Dzieci przeniesiono do domu starców przy Kirch Alle (al. Wiśniowa) |
| 1940.09.11 Środa | Gazeta Abendblatt obszernie informuje o potężnym nalocie dokonanym na Berlin poprzedniej nocy. Jedną z bomb spadła na Bramę Brandenburską, ewakuowano też dzielnicę dyplomatów. |
| 1940.09.11 Środa | Dzień meldowania się Żydów na Gestapo |
| 1940.09.19 Czwartek | W nocy na niebie pojawił się pojedynczy samolot brytyjski (zapewne zwiad fotograficzny), który próbowano złapać w widelki reflektorami p. lot. Artyleria nie otworzyła do niego ognia bo leciał za wysoko. |
| 1940.11.02 Sobota | Wrocławskiej gminie żydowskiej przekazano ostateczny termin opuszczenia i przejazania Urzędowi Lotnictwa budynku szkoły przy Rehdiger Platz (Pereca) - wyznaczono datę 1 stycznia 1941r. |
| 1940.11.14 Czwartek | Gazety lokalne rozpływają się w pochwalnych peanach na temat wizyty W. Mołotowa w Berlinie i jego rozmowach na temat przystąpienia ZSRS do osi Berlin-Rzym-Tokio |
| 1940.11.16 Sobota | Wszystkie gazety informują o niszczycielskim nalocie na Coventry. Tysiące zabitych, morze pożarów i ruin (nalot miał miejsce 14 listopada). |
| 1940.11.30 Sobota Lub kilka dni później, na pewno jednak przed 4.12 | Władze miasta wprowadziły oficjalne, urzędowe rozporządzenie zakazujace obsługi Żydów przez balwierzy. |
| 1941 | |
| 1941.03.02 Niedziela | W Hali Stulecia do Niemców z Bukowiny przemawia Himmler zapewniając ich o przywróceniu dawnych własności i niemieckich praw obywatelskich |
| 1941.03.06 Czwartek | Breslauer Neuste N. - obszerny artykuł sugerujący, że może bardziej opłacać się będzie wysyłać Żydów do ciężkich prac niż ich deportować |
| 1941.03.07 Piątek | Święto Heldengedanktag (dzień pamięci bohaterów - święto wprowadzone w 1919r. ku czci żołnierzy poległych na frontach I wojny światowej, przejęte później przez nazistów, którzy w 1934r. ogłosili je świętem państwowym.) Pierwszy raz od długiego czasu na mieście rozwieszono mnóstwo flag ze swastykami |
| 1941.04.11 Wielki Piątek | Radio poinformowało o wielkim nalocie samolotów alianckich na centrum Berlina, który wyrządził ogromne straty. Szczególnie ucierpiała biblioteka państwowa. Przez Breslau ciągną na wschód wielkie transporty wojskowe zarówno na ciężarówkach jak i koleją. |
| 1941.04.26 Sobota | Sierociniec dla małych dzieci w dzielnicy Krietern (Krzyki) zamieniono na rezerwowy lazaret. |
| 1941.05.01 Czwartek | Zrobiło się pierwszy raz bardzo ciepło w tym roku Ładna pogoda trwa do środy, 7 maja |
| 1941.06.22 Niedziela | Gazety w mieście w specjalnych dodatkach informują o wybuchu wojny z Rosją oraz drukują specjalną proklamacje Adolfa Hitlera wyjaśniającą przyczyny takiego kroku. To samo w radio. |
| 1941.07.06 Niedziela | Jak podają wszystkie gazety w mieście - Smoleńsk zdobyty. |
| 1941.07.09 Środa | Na niebie pojawiła się kometa. |
| 1941.07.18 Piątek | Breslauer Neuste Nachrichten drukuje artykuł o tym, że na wschodzie, w największej bitwie w dziejach świata stoi na przeciw siebie 9 milionów ludzi |
| 1941.07.22 Wtorek | Gazety opisują coraz to nowsze zwycięstwa na wschodzie podczas gdy na zachodzie wszystko jest niszczone [ASZ: przez naloty?] |
| 1941.08.03 Niedziela | Gazety pełne relacji z walk na wschodzie (zdjęcia i ogromne listy nekrologów) - ludzie gadają między sobą że pomimo propagandy wcale nie wygląda na to żeby Niemcy odnosili sukcesy |
| 1941.08.08 Piątek | Willi Cohn notuje informację od dawnego ucznia, którego syn walczy na wschodzie: Jest to podobno straszna rzeź. Wszyscy komisarze polityczni są zabijani zaraz po wzięciu do niewoli - dowód na wykonywanie tajnego rozkazu o komisarzach z 6 czerwca 1941 |
| 1941.08.08 Piątek | Ponad setka Żydów z Breslau dostało rozkaz przesiedlenia do Tormersdorf (Prędocice – wieś zlokalizowana na brzegu Nysy pod Zgorzelcem. Całkowicie zniszczona w wyniku działań wojennych w 1945r. Znajdował się tutaj obóz przejściowy dla wysiedlanych z Breslau Żydów). Jest wśród nich całkiem spora liczba całych rodzin z Roon Straße (Al. Pracy). Jest to dowód na systematyczną akcję wysiedlania Żydów z Breslau prowadzoną planowo (ulica po ulicy). |
| 1941.08.12 Wtorek | Prawdopodobnie ostatnia grupa emigrantów żydowskich opuszcza Breslau. Wśród nich są teściowie Willego Cohna |
| 1941.08.16 Sobota | Willi Cohn zanotował: mówi się ze całe niemieckie pułki przeszły na stronę wroga i że SS rozstrzeliwuje każdego, kto podnosi ręce do góry. Czy to prawda? |
| 1941.08.20 Środa | Ogłoszono kolejną listę 120 osób, które mają być odesłanie do Tormersdorf (Prędocice) |
| 1941.08.22 Piątek | Schlsische Zeitung nie jest w stanie przyjmować i drukować wszystkich nekrologów jakie nadchodzą z frontu. Jest wykonywana selekcja. |
| 1941.08.23 Sobota | Haupt Bahnhof (Dworzec główny) zapchany jest pociągami z wojskiem (w wagonach osobowych) jadącymi na wschód. Żołnierze dostali zakaz opuszczania wagonów. |
| 1941.08.25 Poniedziałek | Gazety donoszą nieustannie o wielkich zwycięstwach na wschodzie i na Atlantyku. Willi Cohn zanotował: Pogłoski mówią, że na rozkaz jakiegoś oficera SS za linią frontu rozstrzelano w ciągu tygodnia 7532 żydów i bolszewików. Feldmarszałek Bock odmówił przyznania temu oficerowi SS krzyża żelaznego pierwszej klasy |
| 1941.08.28 Czwartek Ok 20:00 | Na Schloß Platz (pl. Wolności) wielka parada Hitlerjugend |
| 1941.08.28 Czwartek Ok 22:30 | HitlerJugend napada na siedzibę gminy żydowskiej. Jako pretekst posłużyła doniczka, która rzekomo spadła na chodnik z okna dozorcy wprost pod nogi maszerujących. Wybito szyby w jego mieszkaniu, rzucano kamieniami. |
| 1941.09.02 Wtorek | Do tego dnia zarekwirowano rodzinom żydowskim w całym mieście 200 mieszkań |
| 1941.09.03 Środa Godzina 2:30 w nocy - w zasadzie już czwartek 4.09 | Ogłoszono alarm przeciwlotniczy w całym mieście. Samoloty nieprzyjaciela jednak nie dotarły nad miasto, a sam alarm stosunkowo szybko odwołano. |
| 1941.09.07 Niedziela | Gazety ze względu na braki papieru mają tak mały nakład że dostać je jest sztuką. Kioski dostają ledwie po kilka sztuk. Ludzie na ulicach podają sobie przeczytane egzemplarze. Tego dnia również ze względu na braki motorniczych wprowadzono ograniczenia w kursowaniu niektórych linii tramwajowych (zmniejszono ilość wozów na liniach co spowodowało spadek częstotliwości) |
| 1941.09.14 Niedziela | Schlesische Tageszeitung napisała o obowiązkowej gwieździe żydowskiej aby ogół społeczeństwa wiedział o obowiązku/rozporządzeniu z 1 września 1941r. (patrz niżej). Wg gazety miał być to rewanż za to czego doświadczyli Niemcy w Rosji [ASZ: cokolwiek miałoby to znaczyć] |
| 1941.09.15 Poniedziałek | Willi Cohn zapisał: poległ jakiś generał armii, a pod Odessą została odcięta cała armia niemiecka złożona z Niemców, Włochów i Rumunów. |
| 1941.09.19 Piątek | Władze miasta wprowadzają nakaz noszenia przez żydów odznaki z napisem Jude (dotyczy to nawet 6-letnich dzieci). Wynika to z rozporządzenia policyjnego wydanego na ten temat w dniu 1 września 1941r. Wspomniane rozporządzenie zabrania także Żydom opuszczania miejsca zamieszkania (podróżowania w ogóle) bez specjalnego policyjnego zezwolenia. |
| 1941.09.20 Sobota | Władze miasta przekazały gminie żydowskiej nakaz ewakuacji dla 1000 żydów. W pierwszej kolejności (do 25.09) 200 z nich na opuścić swoje mieszkania i 30.09 wyjechać |
| 1941.10.01 Środa | Wchodzi w życie rozporządzenie zakazujące całkowicie emigracji Żydów z Niemiec do innych, chcących ich przyjmować krajów. |
| 1941.10.03 Piątek | Godzina policyjna (dla Żydów?) zaczyna się o godzinie 20:00. Willi Cohn zanotował wtedy: Teraz trzeba już być o dwudziestej w domu |
| 1941.10.09 Czwartek | Żydom zakazano wsiadać do miejskich tramwajów |
| 1941.10.10 Piątek | Z miasta odchodzą pierwsze (z zapowiedzianych wcześniej) transporty Żydów do Grüssau (Krzeszów). |
| 1941.10.11 Sobota | Kolejne transporty żydów do Krzeszowa. Willi Cohn zanotował: W Rosji jednak wszystko odreagują na Żydach, w Kijowie podobno doszło już do wielkiej rzezi (mowa o wydarzeniach w Babim Jarze gdzie sonderkommando 4a pod dowództwem Paula Blobela dniach 29 i 30 września zastrzeliło około 34 tysiące Żydów) |
| 1941.10.13 Poniedziałek | Punkt zbiórki dla przewidzianych Żydów wyznaczono na placu przy Freiburger Bahnhof (Dworzec Świebodzki) o godzinie dziewiątej. Piechotą i tramwajami podążają przez miasto |
| 1941.10.18 Sobota | Kolejne nakazy dla 200 Żydów do wywózki. Tym razem nakazy opuszczania mieszkań do 25.10 i wywózka do Riebing (Rybna) pod Brieg (Brzeg) |
| 1941.10.20 Poniedziałek | Szczególnie zła pogoda, porywisty wiatr i zimno |
| 1941.10.31 Piątek | W gazetach piszą o wielkim natarciu na Krym. Dodatkowo informacja, że w nocy zostanie zawieszone kursowanie większości pociągów osobowych z racji oszczędności wojennych zwanych żelaznym oszczędzaniem |
| 1941.11.08 Sobota | W gazetach relacje z ciężkich nalotów na całe Niemcy. Ogromne straty, ale sytuacja jest bagatelizowana |
| 1941.11.09 Niedziela | W radio przemówienie Adolfa Hitlera w rocznicę nocy kryształowej. Obwinia międzynarodowe żydostwo za wybuch wojny. Mówi też, że Nie chce zdobywać Leningradu |
| 1941.11.13 Czwartek | Pierwszy nalot bombowy na Breslau za dnia. Spadło 7 bomb i jest 7 zabitych |
| 1941.11.14 Piątek | W Schlesische Volkszeitung artykuł o nalocie bez podawania strat. Nalot skierowany był przeciwko węzłowi kolejowymi i na pewien czas w związku z tym wstrzymano ruch pociągów przez dworzec główny. Jedna z bomb spadła na dom przy Neudorf Straße (ob. ul. Komandorska) kompletnie to rujnując. |
| 1941.11.21 Piątek o świcie | Gestapo wpadło do domu 1000 wrocławskich Żydów i powyciągało ich z łóżek aby przewieźć do przygotowanego wcześniej punktu zbornego przy Dworcu Nadodrze. Wszystkich zgromadzono w dużej sali restauracji z ogrodem przy Schiesswerder. Trzymano ich tam 4 dni aby wszyscy podpisali zrzeczenia się majątków na rzecz III Rzeszy (na sali panowała rozpacz, wiele osób odebrało sobie życie) po czym 25.11.1941 późnym wieczorem wszystkich zaprowadzono na pobliskie tory gdzie wsadzono ich do pociągu złożonego z wagonów osobowych, w których pojechali do Kowna gdzie czekała ich śmierć na terenie Fortu IX z ręki pułkownika SS, doktora Karla Jägera i jego ludzi |
| 1941.12.04 | Minister gospodarki (Alfred Hugenberg) został upoważniony do wprowadzenia konieczności obowiązku rejestrowania posiadania wszelkich papierów wartościowych (akcje, obligacje) przez posiadaczy - chodziło o kontrolę nad obrotem i opodatkowanie zysków ze sprzedaży |
| 1942 | |
| 1942.01.02 | Wchodzi w życie rozporządzenie o konieczności rejestrowania posiadania wszelkich papierów wartościowych przez posiadaczy |
| 1942.04.30 | Termin składania do lokalnych oddziałów Reichsbanku oświadczeń o wszelkich zakupionych przed 01.09.1939r akcjach oraz udziałach w firmach kolonialnych. Tzw Kuksy (Küxe) - udziały w firmach eksploatujących bogactwa naturalne |
| 1942.06.09 | Rozporządzenie ministra gospodarki, które zabraniało jakiegokolwiek obrotu papierami wartościowymi i nakazano ich sprzedaż w oddziałach Reichsbanku lub Prussische Staatsbank ew. zamianę na obligacje państwowe, którymi handel od początku wojny był zabroniony. |
| 1944 | |
| 1944.09.25 | Po ponad miesiącu od formalnego utworzenia twierdzy jej dowództwo objął generał major Johannes Krause. Był on pierwszym dowódcą Festung Breslau |
| 1945 | |
| 1945.01.17 | Ogłoszenie alarmu bojowego dla twierdzy. W tym czasie pod dowództwem gen. Krauzego były tu tylko dwa bataliony piechoty i pewna ilość rozproszonych oddziałów specjalistycznych. |
| 1945.01.22 | Pozostałym jeszcze w mieście mieszkańcom do nakazano natychmiastowy wymarsz (ewakuacja ludności cywilnej). |
| 1945.01.22 | Przez radio i słupy radiowe przekazano polecenie władz aby się ewakuowano pieszo w kierunku Kątów i Świdnicy. |
| 1945.01.28 | Pluton Volkssturmu rozstrzelał na Rynku (pod ratuszem) nadburmistrza Wolfganga Spielhagena |
| 1945.01.31 | Rozkaz komendanta twierdzy o powołaniu w mieście dwóch ochotniczych kompanii mających być przeznaczonymi dla oddziałów niszczycieli czołgów (dokładnie: für Panzer-Vernichtungstrupps) gdzie mieli być skupieni zaprawieni w walce z czołgami na bliską odległość (dokładnie: erprobte Nahkämpfer) |
| 1945.02.01 | Dowódcą twierdzy zostaje mianowany płk. Hans von Ahlfen. |
| 1945.02.04 | Robotnicy przymusowi z narodów zachodnich dostają zakaz poruszania się po mieście (co wcześniej było dopuszczalne) |
| 1945.02.08 Około godziny 8:35 | Rozpoczyna się operacja wojsk sowieckich mająca na celu odcięcie Breslau i zamknięcie okrążenia. Mowa o oddziałaniach 25-tej i 24-tej Brygady Zmechanizowanej Gwardii ruszających z pozycji spod Malczyc, omijając Środę Śląską i kierujących się w stronę autostrady i Kątów Wrocławskich. |
| 1945.02.09 Nad ranem | Sowieckie czołgi grupy zwiadowczej przyjeżdżają przez most na Bystrzycy w Kątach Wrocławskich. Niemcy wysadzają most, ale nadjeżdżają kolejne czołgi i rozpoczyna się bój i miasto. |
| 1945.02.09 | Autostradą pod Kątami Wrocławskimi niczego nieświadomi jechali na zachód samochodami osobowymi dygnitarze z Breslau. Na przeciw nich stały już czołgi sowieckie, które niszczyły te samochody ogniem bezpośrednim z dział czołgowych. |
| 1945.02.10 Po południu lub wieczorem | 57 Brygada Pancerna Gwardii płk. Siłowa atakując w kierunku Altenrode (Gniechowice) po 7 godzinach zaciętych walk zdobyła Malzen (Małuszów) gdzie znaleziono zwłoki Obergruppenführera Ernsta Heinricha Schmausera, wyższego dowódcy SS i policji na Dolnym Śląsku. W tym rejonie Rosjan ostrzelał też nadjeżdżający pociąg pancerny przez co musieli się wycofać |
| 1945.02.11 | Ładny pogodny dzień ze słońcem i bez wiatru, ale temperaturą poniżej zera |
| 1945.02.12 | Płk. Von Ahlfen zostaje mianowany generałem-majorem |
| 1945.02.13 | Ostateczne zamknięcie FAMO-werke i przeniesienie pozostałego personelu do zakładu przy Straße der SA. Robotników przymusowych (z nacji zachodnich) zakwaterowano w budynku Gustav-Freytag-Schule na przeciw budynku dyrekcji kolejowej (obecnie Wroclavia). W tej szkole utworzono obóz dla robotników przymusowych, który zresztą za jakiś czas przeniesiono do szkoły przy Sadowa Straße (Sucha) |
| 1945.02.13 Noc z 13 na 14 lutego | Grupa szturmowa z 19 DPanc (Wehrmachtu). W składzie: 19 bat. Rozp.; batalion pancerny ze składu 27 pułku czołgów; bat. Ppanc. oraz specjalna 3 kompania niszczycieli czołgów 88 batalionu niszczycieli czołgów kapitana Bergera (10 Nashornów) zdołała jeszcze nawiązać styczność z załogą Breslau wzdłuż osi Miroslawice - Altenrode (?) - Malzen - Klein Tanz poprzez wąski korytarz zamknięty jednak szybko przez Sowietów. |
| 1945.02.14 Około godziny 10:30 | Pomiędzy Gallen (Galowice), a Sattkau (Radków - folwark) spotkały się oddziały 57 bryg. Pancernej (od zachodu) z 59 bryg. Pancerna i 65 bryg. Zmechanizowana (od wschodu) Armii Czerwonej. Zamknięcie okrążenia Breslau stało się faktem. |
| 1945.02.15 | Po zamieszaniu z nocy z 13 na 14 lutego front się ustabilizował na dobre, zamknięcie okrążenia jest już stałe i permanentne |
| 1945.02.20 | Silne natarcie Sowietów na nasyp kolejowej obwodnicy towarowej. Po dwurodzinnym przygotowaniu artyleryjskim, z samego rana, oddziały 218 i 309 DP wdarły się do Parku Południowego przez nasyp co przełamało niemiecką obronę na południu. Co prawda sam wyłom w okolicy Parku Południowego został tego samego dnia załatany, ale nie na długo. Sowieckich postępów nie powstrzymało nawet wysadzenie łącznie 16-tu mostów kolejowych w ciągu nasypu. |
| 1945.02.20 Późne popołudnie | Walczącym w rejonie Parku Południowego i zajezdni tramwajowej przy ul. Powstańców Śl. Pododdziałów pułków Wehl i Kersten wspiera silnym kontratakiem grupa bojowa Hirsch - jednymi dostępny w tej chwili dowód dowództwa. Składała się z dwóch batalionów Volkssturmu (55-ty Seiferta i 56-ty Lindenachmidta) w większości byli to 16 i 17 latkowie z HJ. Każdy z tych batalionów liczył po około 400 doskonale umundurowanych i wyposażonych ludzi dowodzonych przez podoficerów SS. W efekcie kontrataku udało się czasowo odepchnąć Sowietów z Parku Południowego |
| 1945.02.20 do 22 | 56-ty batalion Lindenschmidta wielokrotnie atakuje z terenu Zajezdni Borek w kierunku nasypu obwodnicy towarowej dezorganizując natarcie Sowietów. |
| 1945.02.21 | Ponowne natarcie Sowietów siłami 372pp i 677pp z szeregów 218 DP oraz 957 i 959 PP z 309 DP prowadzone z nasypu kolejowego przez Park Południowy wypierają oba bataliony HJ z tego terenu, które zmuszone zostają do wycofania, przegrupowania i przejścia do obrony w rejonie zbiegu ulic Kutnowskiej i Januszowickiej. |
| 1945.02.21 do 22 | Zacięte walki o koszary kirasjerów na rogu ulic Hallera i Gajowickiej toczone przez 3 pułki 309 DP. Budynki kilkukrotnie przechodziły z rąk do rąk |
| 1945.02.22 Popołudnie | Sowieci z 309 DP wypierają ostatecznie pododdziały pułku Wehl z terenu zajezdni Borek |
| 1945.02.22 Popołudnie | Pułk Reinkober ze składu 609 DP został wsparty przez sowiecki 677pp z pozycji na nasypie kolejowym w kierunku do ul. Armii Krajowej (gdzieś pomiędzy Borowska, a Bardzką) |
| 1945.02.23 | Pułk Wehl pod naporem sowieckiej 309 DP wycofuje się w kierunku Landesfinanzamt - Krajowego Urzędu Skarbowego (dziś ZUS), ale po dalszych atakach Rosjan wieczorem staje na pozycji wzdłuż Viktoria Straße aby ostatecznie obsadzić linię od ul. Żelaznej przez pl. Hirszfelda po nieistniejącą dziś ul. Ostrą. Od osłona ciemności zmienia go pułk Mohr |
| 1945.04.17 | 4-ta kompania Pancerjäger Abteilung |
Przejdź do kalendarium dat sprzed 1938r.; Przejdź do kalendarium dat 1938r.
