Stacje benzynowe w Breslau

Witam,

Oczywiście, zapraszam do lektury kolejnej części opowiadania, z którego tytułem mam cały czas problem. W każdym razie jego siódmy rozdział właśnie dodałem i możecie się z nim zapoznać. W nim to Willi przystępuje do konkretnego działania i wraz z Dominickiem rozpoczynają akcję zmierzającą do ostatecznego rozwiązania sprawy. Czy pułapka, jaką chcą zastawić, zda egzamin? Okaże się następnym razem.

W dalszej części postaram się odpowiedzieć na pytanie jakie zostało mi całkiem niedawno zadane – mianowicie w jaki sposób poszukuję informacji na temat obiektów, które pojawiają się w treści moich opowiadań. Odpowiedź ta jest o tyle trudna, że nie sposób jest udzielić jej jednoznacznie, bo nie zawsze stosuję te same metody. Dziś zajmiemy się jednak jedną z najczęstszych. Aby zobrazować cały proces posłużę się konkretnym przykładem. Otóż w czwartym opowiadaniu jakie będzie zapełniało zbiór “Wyroki jesieni” bohater mój ma do czynienia z firmą przewozowo-transportową. Pojawia się tam scena, w której jedną z “głównych ról” gra dystrybutor paliwowy. Taki jaki znaleźć można dzisiaj na każdej stacji benzynowej. Zadałem sobie pytanie jak mógł wtedy wyglądać taki dystrybutor? Bo że wyglądał odmiennie od dzisiejszych to jest pewne jak “dwa razy dwa”. Po chwili pojawiło się szersze pytanie: Jak w ogóle wyglądała stacja benzynowa w Breslau i gdzie takie przybytki w mieście się znajdowały?

Pierwszy ruch to sprawdzenie adresów w Adressbuchu dla miasta jaki jest w moim posiadaniu (dla 1938r). Pech chciał, że akurat w moim egzemplarzu ta strona nie jest odbita zbyt wyraźnie, ale listę potencjalnych lokalizacji z grubsza mi się udało ustalić:

1. Ernst B. Reuti, Reutischer Straβe 25
2. Kinrnschal, Kloster Straβe 96
3. Kloster Straβe 86
4. Roswall, B/Wetnberg Weg 2-8
5. Arause R. Goethe Straβe 88
6. Mentzel; B/Paul Straβe
7. Mufrasch; Matthias Straβe 114
8. Mülber; Kaiser Straβe 8-12
9. Beiler (?) Siebenhufner Straβe 29 – 45
10. Stwara & Man; Matthias Straβe 209
11.  Tankstelle Ost – Ofener Straβe 13;
12. Tankstelle Schwartz-Weiss – Frankfurter Straβe 188
13. Albert (???) – Grebschner Straβe 192
14. Waco-Tank; Kletschkau Straβe 3
15. Weinbod – Ofener Straβe 121
16. Wiener – Neue Antonien Straβe 6-14

Już na pierwszy rzut oka spis ten wydał mi się nie kompletny. Jak to możliwe, aby dokładni do przesady Niemcy ominęli przynajmniej dwa z punktów, o których wiedziałem, że na pewno stacje benzynowe w nich stały w latach 30-tych (a i po wojnie także). Mam tu na myśli stację benzynową OLEX, która znajdowała się ni mniej ni więcej tylko na placu Gołębim wrocławskiego rynku oraz stację benzynową zlokalizowaną przy węźle autostradowym. Po dwóch miesiącach poszukiwań okazało się, że takich miejsc jest znacznie więcej, ale  o tym na końcu.

Dlatego uznałem, że spis z książki adresowej może być jedynie pewnym wyznacznikiem początku poszukiwań. Tutaj docieramy do sedna tematu – jak szukać odpowiedzi na zadane powyżej pytania. Otóż podstawowe co w takich wypadkach wykonuję to przegląd dostępnej dokumentacji fotograficznej. W znacznej mierze jest ona dostępna na jedynie słusznym portalu www.dolny-slask.org.pl więc od tego miejsca przeważnie rozpoczynam poszukiwania. Idą one zawsze dwutorowo. Pierwszy krok to, w tym przypadku, wytypowanie potencjalnych miejsc – a więc lista adresów jaką widzicie powyżej. Ponieważ jestem wzrokowcem to najbardziej do mnie przemawiają obrazy – a więc natychmiast rozpoczynam przeglądanie zdjęć związanych z tymi ulicami, za pomocą map lokalizuję miejsce dostępnego numeru parceli i wykonuję kwerendę także w zbiorach dla ulic poprzecznych, okolicznych budynków występujących jako osobne obiekty czy np. wydarzeń, które mogły być związane z tym miejscem. Każdy szczegół jest istotny.

W drugim kroku analizuję dostępne zdjęcia lotnicze. Niestety nie ma ich za wiele, ale jak się przekonacie poniżej, mogą dać całkiem ciekawe efekty poszukiwań. Ale mogą też dać efekt odwrotny od zamierzonego, czyli zaciemnić obraz, który z pozoru wydawał się jasny na początku.

Zatem co mi się udało znaleźć?

Ad 1. – Reutischer Straβe 25 – Nie udało mi się nawet ustalić co to dokładnie za ulica dzisiaj. Obawiam się, że źle odczytałem jej nazwę, więc jeśli ktoś byłby mi w stanie pomóc – chętnie przyjmę pomoc.

Ad 2. – Kloster Straβe 96 – Pod tym adresem znajdowała się swego czasu gorzelnia niejakiego pana Hermanna Schäffera. Dziś jest to kamienica stojąca tuż obok (na wschód) od posterunku policji na Rakowcu. Czy fabryka mogła mieć w latach 30-tych swoją małą stację benzynową? Wątpliwa sprawa moim skromnym zdaniem. Dlaczego więc gorzelnia znalazła się w tym spisie? Jeśli miałbym się zakładać to dlatego, że co jak co, ale akurat alkohol nadawał się doskonale jako paliwo do… dostępnych ówcześnie kuchenek turystycznych, kocherów etc.

Ad 3. – Kloster Straβe 86 – Lokalizacja bardzo prawdopodobna, tym bardziej, że pod tym adresem znajdowała się do niedawna stacja benzynowa. Tutaj dochodzimy do pewnego wniosku jaki mnie naszedł po tych wszystkich poszukiwaniach. Otóż mam nieodparte wrażenie, że stacje benzynowe owego czasu budowane były według jednego schematu architektonicznego, żeby nie rzecz – według jednego i tego samego planu. Wiele razy w tych poszukiwaniach bowiem wygląd stacji sprzed wojny pokrywał się niemal idealnie z wyglądem innych stacji, dla których udało się znaleźć jedynie zdjęcia powojenne. Zatem wygląd tej stacji może sugerować, że budynek ten w tym miejscu powstał już przed wojną.

Ad 4. – Wetnberg Weg 2-8 – Dokładnie ten sam cassus co w przypadku punktu 1. Bladego pojęcia nie mam co to za ulica i gdzie szukać potencjalnych budynków stacji benzynowej.

Ad 5. – Goethe Straβe 88 – Dzisiaj jest to ulica Wielka mniej więcej na wysokości budynków Akademii Ekonomicznej. W owym czasie w podwórzach kamienic zlokalizowanych w tym miejscu znajdowała się gorzelnia, a więc całkiem prawdopodobne, że i to miejsce z dzisiejszego punktu widzenia znalazło się tutaj z tego samego powodu co punkt 2. Choć kto wie? Może dobrze prosperujący zakład miał własny dział transportu i dystrybuował materiały pędne także dla innych klientów?

Druga opcja to stacja OLEX’a w charakterystycznym budynku, który znajdował się przy tej samej ulicy, ale kawałek dalej, pod numerem 45-47:

Która wersja jest prawdziwa? Bladego pojęcia nie mam. Może ktoś pomoże w rozwiązaniu tej zagadki?

Ad 6. – Paul Straβe 48 – Dzisiaj jest to ul. Wrocławczyka i przyznam szczerze, że pomimo szczerych chęci nie udało mi się znaleźć żadnego śladu na jakąkolwiek stację benzynową jaka mogła się tutaj znajdować 🙁

Ad 7. – Matthias Straβe 114 – Dziwna sprawa, bo pod tym numerem była kamienica mniej więcej na wysokości wylotu dzisiejszej ul. Kluczborskiej. Niestety nijak mi nie udało ujawnić w tym miejscu stacja benzynowa.

Ad 8. – Kaiser Straβe 8-12 – To miejsce też jest problematyczne bo wypada po północnej stronie osi grunwaldzkiej na wysokości nieistniejącego dziś kościoła Martina Luthra. W tym miejscu znajdowała się przerwa w ciągu kamienic, ale czy w latach 30-tych nie została tak atrakcyjna działka zabudowana? Na zdjęciu poniżej, z 1915r. wydaje się, że możliwe jest aby tutaj była stacja benzynowa. Ale jest to tylko “możliwe”.

Ad 9. – Siebenhufner Straβe 29 – 45 – dzisiaj ul. Tęczowa. Choć nie udało mi się znaleźć zdjęć przedwojennych tego miejsca, jestem przekonany, że tutaj stacja benzynowa znajdować się mogła. Skąd to przekonanie? W tym miejscu bowiem znajdował się zakład gazowniczy. Co więcej, na jego terenie, na zdjęciu wykonanym w 1947 roku, widać budynek mogący przypominać stację benzynową. Dziś w tym miejscu jest niewielki brukowany placyk, który służy za parking, a wtedy mógł być podjazdem pod dystrybutory:

Jak było w rzeczywistości? Może ktoś pomoże?

Ad. 10. – Matthias Straβe 209 – dzisiaj ul. Jedności Narodowej, tuż przed samym mostem Warszawskim na wysokości dawnego browaru. Nie udało mi się znaleźć bezpośredniego dowodu na lokalizację stacji benzynowej w tym miejscu, ale z analizy planów miasta (wtedy na nich nie zaznaczano takich informacji jak lokalizacje stacji benzynowych) oraz tzw. podkładu geodezyjnego z 1932r. wnosić z pewnym prawdopodobieństwem, że stacja w tym rejonie się znajdowała. Tym bardziej wydaje się to logiczne, że jest to przecież droga wyjazdowa z miasta, a przy takich lokalizowano takie obiekty (o czym niżej). Dodatkowo do dzisiaj mniej więcej w tym miejscu znajduje się stacja benzynowa o charakterystycznych żółto-czerwonych barwach firmowych.

Ad 11. – Ofener Straβe 13 – dzisiaj jest to ul. Krakowska. Jedna z czterech stacji nazywanych od stron świata, zlokalizowana przy drogach wyjazdowych. Tak zwana “Tankstelle Ost” – czyli “stacja benzynowa wschód”. Zachód będzie opisany niżej, ale z nieznanych przyczyn nie znalazł się na liście w Adressbuchu. Obiekt “Süd” (południe) to stacja przy węźle autostradowym, doskwiera jej dokładnie to samo co “zachodowi”. Północy niestety nie znalazłem. Chętnie wysłucham Waszych opinii na ten temat.

Przepiękne zdjęcie pokazujące wiele szczegółów tego obiektu. Odpowiada na jedno z początkowych pytań – jak wyglądały ówczesne dystrybutory. Jeszcze całkiem niedawno można było zatankować paliwo pod tym dachem, bowiem miejsce to było wykorzystywane przez PKN Orlen jako stacja benzynowa. Obecnie już nie istnieje, a w jej miejscu postawiono nowoczesny obiekt.

Ad 12. – Frankfurter Straβe 188 – Tanstelle Schwartz-Weiss przy dzisiejszej ul. Legnickiej mniej więcej na wysokości nieistniejącej już zajezdni tramwajowej. Tutaj znajdował się spory plac parkingowy i miejsce odpoczynku dla kierowców ciężarówek. Tuż obok zlokalizowano stację benzynową, której charakterystyczne biało-czarne romby były odzwierciedleniem nazwy zarówno na elementach reklamowych jak i na samych dystrybutorach.  Drugą stacją tej sieci była stacja zlokalizowana przy dworcu głównym.

Ad 13. – Grebschner Straβe 192 – Dzisiaj ul. Grabiszyńska u wylotu nieistniejącej już Fröbel Straβe (ul. Browarna). Znów – bezpośredniego śladu w postaci zdjęcia brak, ale na planie sieci kanalizacyjnej znajduje się budynek, który w zasadzie mógłby spełniać funkcje stacji benzynowej. Tym bardziej, że to bezpośrednia okolica zajezdni tramwajowej, która znana była z tego, że na jej terenie znajdował się skład opału (zaopatrywany zresztą przez tramwaje), a kto wie, czy po wprowadzeniu komunikacji autobusowej do Breslau nie zaistniała konieczność pojenia także ich paliwem, które dla zysku sprzedawać można było i innym klientom?

Ad 14. – Kletschkau Straβe 3 – dzisiaj ul. Kleczkowska. Tutaj też niestety brak śladu oraz jakiejkolwiek informacji o tym gdzie mogła się ona znajdować, jak wyglądać, etc. Wszelka pomoc w ustaleniu szczegółów bardzo mile widziana 🙂

Ad 15. – Ofener Straβe 121 – dziś ul. Krakowska. Tutaj także problem ze znalezieniem zdjęcia, ale jak widać na podkładzie geodezyjnym z 1933r. pod numerem 121 całkiem prawdopodobne jest, że znajdowała się stacja benzynowa. Widać wyrysowaną zatokę, która prowadzić mogła do dystrybutorów, a tuż obok znajduje się budynek obsługi. Pewności jednak nie ma, ale kto wie?

Ad 16. – Neue Antonien Straβe 6-14 – dziś ul. Zelwerowicza – Niestety, w tym punkcie również brak fotografii ani innych przesłanek do stwierdzenia czy stacja benzynowa mogła tutaj się znajdować.

Tyle lista z Adressbucha. Czy jest pełna? Wątpliwe. Wystarczy chwila poszukiwań aby poddać jej pełność pod wątpliwość. Dlaczego bowiem nie ma tutaj stacji benzynowej na pl. Gołębim Rynku? Wszak to chyba najbardziej znana stacja benzynowa w mieście. Znajdowała się w samym jego centrum będąc świadkiem wielu wydarzeń jakie się tutaj rozgrywały. Jest to kolejny dowód na to, żeby każde źródło traktować z pewną dozą niepewności i szukać potwierdzenia w innych miejscach.

Sporządźmy więc z pamięci listę tych, których wyżej nie wymieniono:

17. – OLEX na pl. Gołębim. Stacja ta znajdowała się w tym miejscu (oficjalny adres: Rynek 1-11) i funkcjonowała bodaj do lat 70-tych XXw. Pojawia się w opowiadaniu “Wrogie przejęcie” jako tło rajdu Willego do lokalu Kisslinga przy Junkern Straβe.

18. Węzeł autostradowy na Bielanach – to drugie bardzo charakterystyczne miejsce związane z tematem stacji benzynowych w Breslau. Stojące tam do dziś po obu stronach autostrady stacje benzynowe powstały w trakcie jej budowy w latach 30-tych. Całkiem sporo czasu po wojnie funkcjonowały w niemal niezmienionym wyglądzie, choć dziś już takie samochody się tutaj zatrzymywać raczej nie będą:

19. Bahnhof Tankstelle – dzisiaj już nie istniejąca stacja benzynowa przy dworcu głównym. Przyznam szczerze, że miałem poważne wątpliwości co do jej istnienia w tym miejscu przed wojną. Z czasów moich zainteresowań kolejowych mam zdjęcie lotnicze prezentujące układ torowy wschodniej głowicy wjazdowej do stacji Wrocław Główny, które wykonano pomiędzy 1935, a 1938r. Na tym zdjęciu stacji benzynowej w tym miejscu, gdzie ona stała po wojnie nie widać. Jednak ewidentnie znaleźć można zdjęcia tej stacji w barwach Schwartz-Weiss:

Ktoś jest w stanie rozstrzygnąć kiedy ona faktycznie powstała?

20. Straβe der SA (wcześniej: Kaiser Wilhelm Straβe) – Co ciekawe stacje benzynowe w owym czasie bardzo często towarzyszyły restauracjom. Jedna z nich bowiem znajdowała się przy Etablissement Friebeberg, który zajmował parcelę pomiędzy dzisiejszą ul. Sztabową, a pl. Powstańców Śląskich z frontem do ul. Powstańców:

Na zapleczu, od strony Sztabowej znajdowała się taka oto klimatyczna stacyjka:

W sam raz na zatankowanie wozu po wyjściu z knajpy… Wtedy jazda na podwójnym gazie nie była tam intensywnie ścigana jak dzisiaj 😀

21. Drachenbrunner Straβe 224 – Strachocińska i gospoda Kaffehaus-Drachenbrunn (Smocza Studnia) z niewielką stacją OLEX’a na podjeździe. To co prawda już nie Breslau, ale klimat to miejsce miało, musicie przyznać:

Jak widać połączenie biznesu alkoholowego z paliwowym w owym czasie było całkiem opłacalne. Zresztą dzisiaj też przecież na stacjach można niemal stale zaopatrzyć się w dodatkowe “paliwo”.

22. Tankstelle West; Flughafen Straβe (numeru nie znam) – Dziś to ul. Lotnicza 11, gdzie do dziś zatankować można auto w paliwo z autentycznego budynku stacji paliw. To drugi z pełniących swoją funkcję nieprzerwanie obiektów tego typu o jakim wiem we Wrocławiu (przy węźle bielańskim jest ten drugi, formalnie składający się z dwóch budynków, jednym dla każdego z kierunków ruchu). Niestety nie udało mi się znaleźć jego zdjęcia z poziomu ulicy, jednak przygotowując jedno z opowiadań natrafiłem na zdjęcie lotnicze tego obszaru, na którym doskonale ją widać:

23. Straβe der SA (wcześniej: Kaiser Wilhelm Straβe) skrzyżowanie z Kiersch Alle – dzisiaj to ruchliwe skrzyżowanie ul. Powstańców Śląskich z al. Hallera i ul. Wiśniową. Przedwojennego zdjęcia tego miejsca nie udało mi się znaleźć. Mam nawet wrażenie, że stacja benzynowa w tym miejscu powstać mogła w czasie II wojny światowej bo ul. Powstańców Śląskich to jedna z najczęściej fotografowanych ulic Breslau.

W czasie oblężenia twierdzy w 1945r. stacja benzynowa już w tym miejscu była, a więc stała na pewno, tylko pytanie kiedy ją wybudowano? Będziecie w stanie pomóc mi w odpowiedzi na nie?

24. Hermann Göring Sportfeld – dzisiaj po tej stacji nie ma już najmniejszego śladu gdyż w jej miejscu powstał budynek P-5 Akademii Wychowania Fizycznego, ale jakiś czas temu jego charakterystyczny kształt każdorazowo zwracał moją uwagę gdy przejeżdżałem tamtędy tramwajem z pętli na Sępolnie w kierunku centrum. Na terenie istniejącego tam wcześniej zakładu mechanicznego, który wbudowany był w dawną środkową trybunę południową pól marsowych:

Prawda, że stacja benzynowa jak malowana? 😀

25. Matthia Straβe – Na koniec zostawię sobie obiekt, który zwrócił moją uwagę na jednym z powojennych zdjęć wykonanym z górki słowiańskiej w kierunku północnym, na ul. Jedności Narodowej. Nie znalazłem żadnego śladu w archiwalnych obrazach z tego miejsca sprzed wojny. Na mapach śladu po niej nie ma. Podkład geodezyjny z 1931 dla tego obszaru jakim dysponuję wykazuje w tym miejscu niezabudowaną parcelę, a więc możliwość jest. Czy to jednak możliwe, aby widoczny na zdjęciu poniżej budynek stał w tym miejscu już przed wojną?

Tak oto dotarliśmy do końca tej, mam nadzieję, ciekawej opowieści o breslauerskich stacjach benzynowych sprzed wojny. Czy to wyczerpana lista ich wszystkich? Moim zdaniem bardzo wątpliwe gdyż jak widać, każde źródło może być zawodne lub niepełne, a to powoduje, że trzeba je weryfikować. Pech jednak chce, że takich źródeł z dnia na dzień jest coraz mniej. Trzeba się więc spieszyć. W przyszłości postaram się także opisać to co na tych stacjach zakupić w owym czasie można było. To również może być ciekawy temat do poszukiwań.

Jeżeli będziecie mieli jakieś pytania, czy dysponujecie jakimiś informacjami, które mogłyby uzupełnić tę listę o szczegóły, nowe miejsca czy zdjęcia to bardzo proszę o kontakt na adres jaki znajduje się w dziale “Kontakt“.