Jak wiadomo nie od dzisiaj, w narodowosocjalistycznych Niemczech, co najmniej od 1933r. propaganda zajmowała bardzo poczesne miejsce. Propaganda prowadząca oczywiście w wiadomym kierunku – zmanipulowania społeczeństwa w taki sposób aby odpowiadało to interesom władzy. Dlatego też minister propagandy i oświecenia narodowego, Josef Goebbels od samego początku sprawowania przez siebie urzędu, jako punkt honoru postawił sobie najpierw przejęcie kontroli nad wszystkimi rozgłośniami radiowymi w kraju, a następnie dotarcie z prezentowanym przez nie programem do możliwie najszerszego grona odbiorców. Ponieważ był człowiekiem bardzo upartym, ale też bardzo dobrze planującym swoje posunięcia udało mu się na tym polu osiągnąć niezwykły sukces. Nie powinien on dziwić jeśli się pod uwagę weźmie nakłady jakie poniesiono aby zrealizować zamierzenia.
Na początku znacjonalizowano wszystkie regionalne i państwowe rozgłośnie radiowe, przekazując je pod zarząd i kontrolę Reichspost – Poczty Rzeszy. Drugim arcyważnym posunięciem było zapewnienie odbiorców co uzyskano poprzez stworzenie radioodbiornika mogącego być w zasięgu finansowym możliwie szerokiego grona zainteresowanych. Tak powstał Volksempfänger, czyli Narodowy odbiornik radiowy, którego do 1939r. nabyło ponad 10 milionów odbiorców. To mniej więcej co siódmy mieszkaniec tego kraju, zatem jest to zaiste wynik spektakularny. Taki wynik jednak nie usatysfakcjonował pana Josefa i przed wojną do sprzedaży wprowadził jeszcze kosztujący 35 RM Deutschen Kleinempfängers – Mały niemiecki odbiornik radiowy zwany przez niektórych Goebbelsschnauze – Morda/Pysk Gebelsa, prawda, że ładnie? 😊
O tych odbiornikach pisałem nieco więcej TUTAJ.
Także i to nie wystarczyło do zaspokojenia rosnącego apetytu pana ministra. Wymyślił on bowiem jeszcze jeden sposób na dotarcie ze swoim przekazem do tych, których nie stać było na wydanie nawet owych 35 RM. Jak donosiło biuro prasowe ministerstwa w dniu 10 lutego 1938r. przygotowane zostały plany ustawienia na terenie całych Niemiec do 1944r. ponad 6000 słupów radiowych zwanych Phonopost lub Reichslautsprechersäule. Miały być to proste, powtarzalne obiekty z żelbetonowych prefabrykatów.
Konstrukcja składała się z masywnej podstawy, na którą nakładano, niczym klocki, sześć masztów wysokości około 3,5-4m. Przestrzenie między masztami na dole wypełniano płytami zakrywającymi cokół, powyżej zaś, w stalowych prowadnicach umieszczano szyby, za którymi umieszczano reklamy – oczywiście najczęściej radioodbiorników bądź z tematyką radia związanymi. Około 3m nad poziomem gruntu montowano pierwszą płytę usztywniającą maszty z okrągłym otworem wewnątrz. Na szczycie masztów montowano kolejną, analogiczną płytę wraz z nieco masywniejszym dachem, zaś na szczycie sześciokątne zwieńczenie z okrągłymi otworami w każdej ze ścian. Pomiędzy dwoma płytami montowano kartki z drutu stalowego, a za nimi głośniki, natomiast w okrągłych otworach na zwieńczeniu wstawiano podświetlane w porze nocnej zegary o średnicy tarczy około 45cm. Wysokość całego słupa to mniej więcej 5m (w zależności od podstawy i warunków lokalnych) zaś szerokość w najszerszym miejscu wynosiła 170cm.
Na modelową i pierwszą instalację takiej miejskiej sieci rozgłośnieniowej wybrano ni mniej ni więcej tylko Breslau gdyż organizowane tutaj w lipcu 1938r. Deutsches Turn- und Sportfest – Niemieckie Święto Sportu i Gimnastyki – było doskonałym poligonem doświadczalnym. Przez całą wiosnę 1938r. trwały w związku z tym na terenie miasta intensywne prace budowlane w 122 miejscach mające na celu postawienie tyluż właśnie słupów. Nitki ich instalacji elektrycznych zbiegały się w budynku Prezydium Policji przy Schweidnitzer Stadtgraben (dziś: ul. Podwale), gdzie przygotowano specjalne pomieszczenie z aparaturą, która umożliwiała zarówno przekazywanie relacji odczytywanych na żywo do mikrofonu jak również nadawanie materiałów z wybranej stacji radiowej, ale także odtwarzanie dźwięków z płyt winylowych czy innych nośników.
W czasie wspomnianego święta sportu nadawano przez ten system bezpośrednie relacje z najważniejszych wydarzeń. Poprzez łącze telefoniczne komentator widzący na własne oczy to co się dzieje na stadionie propagował te emocje na całe miasto, a jak pisze Willi Cohn – zbierały się wtedy pod słupami setki ludzi. Później, w czasie ważnych wydarzeń w życiu narodu niemieckiego, transmitowano przez nie także inne relacje, a to ze zjazdu NSDAP w Norymberdze, a to przemówienia Hitlera, a to ważne obwieszczenie władz miasta, wszystko co służyło tylko wzmocnieniu ducha narodowego socjalizmu.
System w zasadzie działał do samego końca oblężenia miasta w 1945r. i był wykorzystywany do nadawania komunikatów dowództwa obrony twierdzy do mieszkańców. Co ciekawe, takie komunikaty czasem były także słyszane już po stronie sowieckiej. Czy działał też po zakończeniu walk? Nie można tego wykluczyć, choć nie udało mi się dotrzeć do żadnej wiarygodnej informacji na ten temat. Wojnę przetrwało na pewno 30 konstrukcji lub ślady po nich. Do dnia dzisiejszego dotrwały na pewno dwa słupy. Jeden stojący dziś na rogu ulic Dworcowej i Małachowskiego, a drugi na placu Kościuszki.
Jakiś czas temu, przygotowując się do wydania Gniewnego lata, udało mi się zdobyć plan miasta prezentujący lokalizacje 114 konstrukcji jakie powstały w 1938r. Niestety nie mam zgody aby tę mapę zaprezentować, ale pokusiłem się o sporządzenie spisu wszystkich zaznaczonych na niej lokalizacji. Z moich obserwacji wynika, że wskazywane lokalizacje są dość umowne i mało dokładne, co potwierdza dokumentacja fotograficzna zgromadzona na moim ulubionym portalu. Analizując zgromadzone tam archiwalne zdjęcia udało się ponadto wskazać lokalizację kolejnych 8 słupów, których nie zaznaczono moim planie miasta. Jeden z nich Willi mija udając się na spotkanie z jednym ze swoich zleceniodawców w pierwszym rozdziale Zimy głupców. Mowa o tym, który stał przy pl. Nankiera. Prawdopodobnie bowiem pierwotną sieć słupów z czasem uzupełniono stawiając kolejne w miejscach, które odwiedzało szczególnie dużo przechodniów, a które do tej pory nie były obsługiwane.
Poniższa tabela to moja nieudolna próba podsumowania pozycji z ówczesnymi, obecnymi nazwami ulic i kilkoma słowami mojego komentarza. Znacznie więcej zaś na temat słupów, wraz z ich zdjęciami znaleźć można w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej na Piasku. Mapę analizowałem zgodnie z pasami siatki geograficznej od zachodu i z północy na południe, stąd pozycje podawane nie są w tabeli poniżej np. dzielnicami. Oczywiście, jeśli jest ktoś, kto jest wskazać jeszcze jakieś pominięte niżej miejsca bądź udzielić jakichś dodatkowych informacji to proszę o kontakt. Z przyjemnością uzupełnię zestawienie aby było pełniejsze i dokładniejsze.
L.P. | Lokalizacja (do 1945) | Lokalizacja (po 1945) | Dzielnica (niem/pol) | Przetrwał wojnę/Uwagi |
---|---|---|---|---|
1 | Elsa Brändström/Richtchofen Str. | ul. Górnicza/ul. Rękodzielnicza | Pilsnitz/Piczyce | |
2 | Michling Str./Max Pache Str. | ul. Traktorowa/ul. Muchoborska | Klein Mochbern/Muchbór Mały | |
3 | Schleiffen Str./Mittel Str. | ul. S. Mikulskiego/ul. S. Pękalskiego | Opperau/Oporów | |
4 | Port lotniczy | ul. Lotnicza | Klein Gondau/Gądów Mały | |
5 | Cherusker Weg | ul. Trzebowiańska/ul. Bobrzańska | Cosel/Kozanów | |
6 | M. Richtchofen Platz | Pl. Wiślany/ul. Kwiska | Pöpelwitz/Popowice | |
7 | Herman-Ostädter Str./Gräbschner Str. | ul. Grabiszyńska/al. Hallera | Eichborngarten/Grabiszyn | |
8 | Skagerrak Str./Trift Str. | ul. Pionierska/ul. Odkrywców | Eichborngarten/Grabiszyn | |
9 | Oswitzer Str./Kirch Weg | ul. Osobowicka/ul. Krotoszyńska | Oswitz/Osobowice | |
10 | Am Denkmals Pl. | pl. Wyzwolenia | Oswitz/Osobowice | |
11 | Frankfurter Str./Bären Str. | ul. Legnicka/ul. Niedźwiedzia | Pöpelwitz/Popowice | |
12 | Gräbschner Str. | ul. Grabiszyńska | Eichborngarten/Grabiszyn | |
13 | Fleider Pl. | pl. Bzowy | Eichborngarten/Grabiszyn | |
14 | Breslau-Cosler Deich | Grobla Kozanowska | Pöpelwitz/Popowice | |
15 | Sprottauer Str. | ul. Szprotawska | Tschepin/Szczepin | |
16 | Frankfurter Str./An den Hahnenkrähe | ul. Legnicka/Stacyjna | Tschepin/Szczepin | |
17 | Gräbschner Str./Kopisch Str. | ul. Grabiszyńska/Stalowa | ||
18 | Charlotten Str./Hauff Str. | ul. Krucza/Tarnobrzeska | ||
19 | Kürassier Str./Morgenstern Str. | al. Hallera/ul. Wróbla | wojnę przetrwał sam fundament, prawdopodobnie błędnie umiejscowiony na mapie, winien być na rogu Sztabowa/Wróbla | |
20 | Leuthen Str./Zehner Str. | ul. Litomska/ul. Łęczycka | Tschepin/Szczepin | |
21 | Westend Str./Posener Str. | ul. Zachodnia/ul. Poznańska | Tschepin/Szczepin | |
22 | Striegauer Pl. | pl. Strzegomski | Tschepin/Szczepin | |
23 | Gräbschner Str./Rehdiger Str. | ul. Grabiszyńska/ul. Pereca | ||
24 | Rehdiger Pl. | pl. Pereca | ||
25 | Sprudel Str./Sauerbrunn Str. | ul. Grochowa, pomiędzy ul. Pereca, a ul. Kwaśną - obecnie skrzyżowanie nie istnieje | ||
26 | Opitz Str./Schwerin Str. | ul. Żelazna/ul. Skwierzyńska | ||
27 | Gabitz Str./Hardenberg Str. | ul. Gajowicka/ul. Pretficza | ||
28 | Kürassier Str./Kaiser Wilhelm Str. | al. Hallera/ul. Powstańców Śląskich | Borek | |
29 | Kaiser Wilhelm Str./Eichendorff Str. | ul. Powstańców Śląskich/ul. Sokola | Borek | |
30 | Kaiser Wilhelm Str./Trentin Str. | ul. Powstańców Śląskich/ul. Krzycka | Borek | |
31 | Kaiser Wilhelm Str./Trentin Str. | ul. Powstańców Śląskich/ul. Krzycka | Borek | obszar obecnej pętli autobusowej |
32 | Süd Park | Park Południowy | Borek | |
33 | Friedrich Wilhelm Str./Das Sauer Str. | ul. Legnicka/ul. Dobra | Tschepin/Szczepin | Naprzeciw wejścia do dawnego cmentarza |
34 | Wacht Pl. | pl. Solidarności | Tschepin/Szczepin | |
35 | Freiburger Bhf. | Dworzec Wrocław Świebodzki | tak, słup najpewniej stał przy pl. Orląt Lwowskich | |
36 | Hohenzollern Pl. | ul. Zaporoska/ul. Skwierzyńska | plac dziś nie istnieje | |
37 | Hohenzollern Str./Augusta Str. | ul. Gajowicka/ul. Zaporoska | ||
38 | Franz Seldte Pl. | pl. Hirschfelda | ||
39 | Hindenburg Pl. | pl. Powstańców Śląskich | ||
40 | Kaiser Wilhelm Str./Menzel Str. | ul. Powstańców Śląskich/ul. Sztabowa | ||
41 | Schlageter Str./Liebig Str. | ul. Reymonta/Wybrzeże J. Conrada Korzeniowskiego | przy wjeździe do portu miejskiego | |
42 | An den Kasernen/Werder Str. | ul. Wł. Jagiełły/ul. Księcia Witolda | Bürger Werder/Kępa Mieszczańska | |
43 | Königs Pl. | pl. Jana Pawła II | przed ob. Budynkiem szkoły muzycznej | |
44 | Königs Pl./Nikolai Str. | pl. Jana Pawła II | przed budynkiem banku Alexanderhaus | |
45 | Blücher Pl. | pl. Solny | Stare Miasto | tak, stoi do dziś choć bardzo mocno przebudowany |
46 | Karls Pl. | pl. Bohaterów Getta/ul. w. Antoniego | Stare Miasto | tak |
47 | Schloß Br./Schloß Pl. | Promenada Staromiejska/Most Sądowy | Stare Miasto | |
48 | Sonnen Pl. | pl. Legionów | Stare Miasto | |
49 | Garten Str./Agnes Str. | ul. Piłsudskiego/ul. Bałuckiego | Stare Miasto | naprzeciw wejcia do Et. Liebicha |
50 | Kaiser Wilhelm Str./Elsässer Str. | ul. Powstańców Śląskich/ul. Zaolziańska | Gajowice | przy poczcie |
51 | Kaiser Wilhelm Str./Victoria Str. | ul. Powstańców Śląskich/ul. Lwowska/ul. Sanocka | Gajowice | |
52 | Kaiser Wilhelm Str./Victoria Str. | ul. Powstańców Śląskich/ul. Lwowska/ul. Sanocka | Gajowice | |
53 | Lohe Str./Stein Str. | ul. Ślężna/ul. Kamienna | Gajowice | tak |
54 | Trachenberger Str./Weidebrücker Str. | ul. Żmigrodzka/ul. Kamińskiego | Karlowitz/Karłowice | |
55 | Trachenberger Str./Korso Allee | ul. Żmigrodzka/al. Kasprowicza | Karlowitz/Karłowice | |
56 | Kletschkau Str./Bergmann Str. | ul. Kleczkowska/ul. Dębickiego | Kletschkau/Kleczków | |
57 | Oderthor Bhf | Dworzec Wrocław Nadodrze | Nadodrze | |
58 | Triebnitzer Pl. | pl. Powstańców Wielkopolskich | Nadodrze | |
59 | Schiesswerder Pl. | pl. Staszica | Nadodrze | |
60 | Kohlen Str./Matthias Str. | ul. Dubois/ul. Drobnera | Nadodrze | tak |
61 | Universitäts Brücke | Most Uniwersytecki | Nadodrze | |
62 | Ring | Rynek | Stare Miasto | tak, przy północno-wschodnim narożniku śródrynkowego |
63 | Ring | Rynek | Stare Miasto | narożnik przy przejściu na pl. Solny |
64 | Ring | Rynek | Stare Miasto | |
65 | Ring | Rynek | Stare Miasto | |
66 | Christophori Pl. | pl. Św. Krzysztofa | Stare Miasto | przy Junkern Str./ul. Ofiar Oświęcimskich |
67 | Schuhbrücke/Hummerei | ul. Szewska/ul. Kazimierza Wielkiego | Stare Miasto | |
68 | Schweidnitzer Str./Schweidnitzer Stadgraben | ul. Świdnicka/ul. Podwale | Stare Miasto | tak |
69 | Zwinger Str./Taschen Str. | ul. Kołłątaja/ul. Teatralna | ||
70 | Tauentzien Pl. | pl. Kościuszki | tak, istnieje do dzisiaj, na planie błędna lokalizacja, winno być: południowo-zachodni róg | |
71 | Garten Str./Am Haupt Bahnhof | ul. Piłsudskiego/ul. Peronowa | tak | |
72 | Haupt Bahnhof | Dworzec Wrocław Główny | tak, najpewniej błędna lokalizacja na mapie, winno być: pl. Konstytucji 3-go Maja. | |
73 | Bohrauer Str./An den Teichäckern | ul. Borowska/ul. Sucha | ||
74 | Lohe Str./Gustav Freitag Str. | ul. Ślężna/ul. Dyrekcyjna | tak, błędne oznaczenie na planie, słup stał przed budynkami szkoły na rogu | |
75 | Bohrauer Str./Goethe Str. | ul. Borowska/ul. Przestrzenna | ||
76 | Triebnitzer Str./Liebig Str. | ul. Trzebnicka/ul. Zakładowa | Kletschkau/Kleczków | |
77 | Friedrichs Pl. | pl. Słowiański | Ołbin | tak, błędna lokalizacja na mapie, słup stał na rogu ul. Jedności Narodowej i ul. Nowowiejskiej |
78 | Matthias Str./Herzog Str. | ul. Jedności Narodowej/ul. Kilińskiego | Ołbin | |
79 | Gneisenau Pl. | pl. Bema | Ołbin | tak, przy szalecie |
80 | Neumarkt | pl. Nowy Targ | Stare Miasto | tak, mocno zniszczony |
81 | Kloster Str./Feld Str. | ul. Krasińskiego/ul. Traugutta | ||
82 | Kloster Str | ul. Oławska | Stare Miasto | prawdopodobnie błędna lokalizacja na mapie, słup stał przy fosie przy al. Słowackiego. |
83 | Tauentzien Str./Brüder Str. | ul. Pułaskiego/ul. Kościuszki | Ohlauer Vorstadt/Przedmieście Oławskie | |
84 | Herdain Str./Augusta Str. | ul. Gajowa/ul. Wesoła | tak, po wojnie słup stał na rogu ul. Glinianej | |
85 | Herdain Str./Stein Str. | ul. Gajowa/ul. Przestrzenna | przetrwał tylko fundament | |
86 | Huben Str./Merckel Str. | ul. Hubska/ul. Prudnicka | ||
87 | Korso Al./An den Brunnen | al. Kasprowicza/ul. Asnyka | Karlowitz/Karłowice | |
88 | Adalbert Str./Kospoth Str. | ul. Wyszyńskiego/ul. Daszyńskiego | Ołbin | tak, prawdopodobnie błędna lokalizacja na mapie, słup stał na rogu ul. Daszyńskiego i ul. Żeromskiego. |
89 | Michaelis Str./Wein Str. | ul. Nowowiejska/ul. Żeromskiego | Ołbin | |
90 | Lehrn Damm/Förster Str. | ul. Prusa/ul. Ledóchowskiego | Ołbin | |
91 | Lehrn Damm/Adalbert Str. | ul. Prusa/ul. Wyszyńskiego | Ołbin | |
92 | Am Ohlau Ufer | park Słowackiego | przy skrzyżowaniu z ul. Wyszyńskiego | |
93 | Mauritius Pl. | pl. Wróblewskiego | Ohlauer Vorstadt/Przedmieście Oławskie | |
94 | Drabizius Pl./Hans-Schemm Str. | ul. Przybyszewskiego/ul. Z. M. Przesmyckiego | Karlowitz/Karłowice | |
95 | Hindenburg Br | ul. Jedności Narodowej/Most Warszawski | Ołbin | |
96 | Lehm Damm/Michaelis Str. | ul. Prusa/ul. Nowowiejska | Ołbin | |
97 | Stern Str./Piasten Str. | ul. Sienkiewicza/ul. Piastowska | Ołbin | tak, prawdopodobnie błędna lokalizacja na mapie, słup stał na rogu ul. Piastowskiej i ul. Grunwaldzkiej |
98 | Scheitniger Stern | pl. Grunwaldzki | ||
99 | Kloster Str./Königgrätzer Str. | ul. Tragutta/ul. Więckowskiego | Ohlauer Vorstadt/Przedmieście Oławskie | po wojnie jedynie fundament. Błędna lokalizacja, słup stał przy Kościuszki/Więckowskiego |
100 | Kloster Str./Tauentzien Str. | ul. Traugutta/ul. Kościuszki | Ohlauer Vorstadt/Przedmieście Oławskie | tylko fundament, przy Zgodnej |
101 | Dürrgoy Str./Hippel Str. | ul. Tarnogajska/ul. Klimasa | Dürrgoy/Tarnogaj | |
102 | Fürsten Str./Auen Str. | ul. Grunwaldzka/ul. Bujwida | tak | |
103 | R. Koch Str./Tiergarten Str. | ul. Skłodowskiej-Curie/ul. Chałbińskiego | ||
104 | Hundsfelder Str. | ul. Bolesława Krzywoustego | ||
105 | Wilhelmsruher Str./Midgard Weg | al. Kochanowskiego/ul. Ks. E. Szramka | Wilhelmsruh/Zacisze | |
106 | Wilhelmsruher Str./Fürsten Str. | al. Kochanowskiego/al. L. Różyckiego | Wilhelmsruh/Zacisze | |
107 | Horst Weesel Str | ul. Wróblewskiego/ ul. Wystawowa | ||
108 | Horst Weesel Str | ul. Wróblewskiego/ ul. E. Wittiga | Grüneiche/Dąbie | |
109 | Oppelner Str./Plesser Str. | ul. Opolska/przystanek Głubczycka | Klein Ohlewiesen/Księże Małe | |
110 | Adolf Hitler Str./Elster Weg | ul. A. Mickiewicza/ul. C. Godebskiego | Zimpel/Sępolno | |
111 | Möven Weg/Sperlings Weg | ul. Partyzantów/ul. Nulla | Zimpel/Sępolno | |
112 | Meisen Weg | ul. Kosynierów Gdyńskich | Zimpel/Sępolno | |
113 | Wilhelmshafner Str./Rotkäppchen Weg | ul. K. Olszewskiego/ul. A. Kotsisa | Bartheln/Biskupin | |
114 | Hundsfeld Ring | Rynek Psiego Pola | Hundsfeld/Psie Pole | tak |
115 | Ritter Pl. | ul. Piaskowa/pl. b. Nankiera | Stare Miasto | brak na mapie |
116 | Albrecht Str./Altbüser Str. | ul. Wita Stwosza/ul. Łaciarska | Stare Miasto | Brak na mapie; tak, plac przy kościele Marii Magdaleny |
117 | Dominikaner Str. | al. J. Słowackiego | Stare Miasto | Brak na mapie; tak, od strony fosy |
118 | Heinrich Str./Gustaw Müller Str. | ul. L. Rydgiera/ul. H. Brodatego | Nadodrze | Brak na mapie; tak |
119 | Lohe Str./Matting Str. | ul. Ślężna/ul. Weigla | Borek | Brak na mapie |
120 | Kloster Str./Tauentzien Str. | ul. Traugutta/ul. Szybka | Ohlauer Vorstadt/Przedmieście Oławskie | Brak na mapie; tak |
121 | Wilhelms Br./Schieswerder Str. | pl. M. Borna/ul. St. Dubois | Nadodrze | Brak na mapie; tak |
122 | Gerturden Str./Paul Str. | ul. B. Polaka/ul. Wrocławczyka | Brak na mapie; tak |
Źródła:
- Arnold Brügmann: Die ersten Reichs-Lautsprechersäulen [innerhalb der Rubrik „Hilfsmittel moderner Menschenführung“], in: Der Hoheitsträger. Nur für den Dienstgebrauch – Vertraulich, Heft 2, 1938, S. 38.
- Die ersten Reichs-Lautsprechersäulen; jako rubryka zatytułowana: Hilfsmittel moderner Menschenführung; w: Der Hoheitsträger, zeszyt 2; 1938r, str. 38. Autor: Arnold Brügmann,
- Das Wunschkonzert im NS-Rundfunk; Autorzy: Hans-Jörg Koch; Böhlau Verlag Köln; 2003, strona 27 i dalej
- Rundfunk und ländliche Gesellschaft 1924-1945; Florian Cebulla; Vandenhoeck & Ruprecht; Gottingen 2004, strona 320.
- Plan der Stadt Breslau; Pharus-Plan, Berlin 1938r.
- https://www.medienstimmen.de
- https://chroniknet.de